Τι είναι το βάπτισμα και το χρίσμα;
Το βάπτισμα μαζί με το χρίσμα αποτελούν τα δυό αναγκαία ιερά μυστήρια για την είσοδο κάποιου στην Εκκλησία. Το βάπτισμα με το χρίσμα είναι το φώτισμα, η αναγέννηση και η ανάπλαση των εισερχομένων στην Εκκλησία. Επειδή ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματικό ον, χρειάζεται και υλικό στοιχείο, το νερό, και πνευματικό στοιχείο, το Άγιο Πνεύμα. Εξάλλου συνεργάζεται η ψυχή με το σώμα στη διάπραξη και των καλοσυνών και των αμαρτιών. Με τι ζήλο θα επιθυμούσαν να εισέλθουν στην Εκκλησία του Χριστού οι ειδωλολάτρες για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες τους και να προφυλαχθούν από τις επιθέσεις του πονηρού. Η όλη ακολουθία του βαπτίσματος (συμπεριλαμβάνει και το χρίσμα), που γράφτηκε και άρχισε να χρησιμοποιείται στην πρώτη Εκκλησία, ανατρέχεται από έντονη αντιπαλότητα με την ειδωλολατρία.
Πότε και πως θεσπίστηκε το βάπτισμα;
Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος καλούσε τους ανθρώπους στη μετάνοια και τους βάπτιζε στον Ιορδάνη. Δε βαπτίζονταν όσοι δεν μετανοούσαν. Γι’ αυτό, όσοι βαπτίζονταν, εξομολογούνταν και τις αμαρτίες τους και έπαιρναν συμβουλές από τον Πρόδρομο (Μαρκ. 1, 4-5). Αυτό το βάπτισμα ήταν προετοιμασία των ανθρώπων, για να δεχθούν τον Μεσσία (Ιω. 1,31) και να βαπτιστούν με το Άγιο Πνεύμα. Έλεγε ο Πρόδρομος: «Εγώ σας βαπτίζω με νερό, έρχεται όμως ο ισχυρότερός μου…. αυτός θα σας βαπτίσει με Άγιο Πνεύμα και φωτιά» (Ματθ. 3,11 και Λουκά 3,16). Ο Χριστός, όταν βαπτίσθηκε, ήλθε το Άγιο Πνεύμα με μορφή περιστεράς. Απ’ αυτό κατάλαβε ο Πρόδρομος ότι είναι ο Μεσσίας (Ιω. 1,31-34). Αρχικά ο Χριστός βάπτιζε μέσω των μαθητών Του (Ιω. 3,22-26 και 4,1-2). Αυτές οι βαπτίσεις ήταν προετοιμασία των μαθητών Του για το μυστήριό του βαπτίσματος και καθοδήγηση των ακροατών Του στη μετάνοια. Όπως το πλύσιμο του σώματος καθαρίζει και ανανεώνει το σώμα, έτσι και το πλύσιμο της ψυχής, το βάπτισμα, καθαρίζει και ανανεώνει το πνεύμα. Όταν ο Χριστός λίγο πριν την Ανάληψή Του έστειλε τους μαθητές Του στην παγκόσμια ιεραποστολή τους παρήγγειλε: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» (Ματθ. 28,19). Εδώ ο Χριστός ίδρυσε το Μυστήριό του βαπτίσματος. Έλεγε στους μαθητές Του πριν την Ανάληψή Του: «ο Ιωάννης βάπτιζε με νερό, εσείς θα βαπτισθείτε με Άγιο Πνεύμα σε λίγες ημέρες» (Πραξ. 1,5). Ο απόστολος Πέτρος την ημέρα της Πεντηκοστής κάλεσε τους ακροατές του να βαπτισθούν και τότε θα λάβουν την άφεση των αμαρτιών (και της αμαρτίας της σταυρώσεως του Χριστού) και τη δωρεά του Αγίου πνεύματος (Πραξ. 2,38). Ο απόστολος Παύλος διδάσκοντας την υιοθεσία των πιστών χριστιανών από τον Θεό μέσω του Χριστού έγραψε: «όσοι βαπτισθήκατε στο όνομα του Χριστού, τον Χριστό ντυθήκατε» (Γαλ. 3,26-27). Με τη βάπτιση δεν απεκδυθήκαμε μόνο το προπατορικό αμάρτημα και τα αμαρτήματά μας, αλλά και ντυθήκαμε τον Χριστό. Πως ντύνεται ο βαπτιζόμενος το Χριστό; Με τη βάπτιση φοράμε τη στολή την πρώτη (Λουκά 15,22), δηλ. τη χάρη του Θεού, που χάσαμε με την πτώση στον Παράδεισο και ενωνόμαστε με τον Χριστό. Με τη βάπτιση, λοιπόν, ενωθήκαμε με τον Χριστό και εισήλθαμε στο μυστικό σώμα του Χριστού, την Εκκλησία.
Υπάρχουν προεικονίσεις και προτυπώσεις του βαπτίσματος;
Στην Καινή Διαθήκη έχουμε αναφορές σε προεικονίσεις-προτυπώσεις και σε συμβολισμούς του βαπτίσματος. Ο απόστολος Πέτρος στην Α Καθολική Επιστολή του (3,20-21) γράφει ότι η σωτηρία της Κιβωτού του Νώε προεικόνιζε τη σωτηρία που προσφέρει το χριστιανικό βάπτισμα. Γράφει στον στίχο 21: «ο αντίτυπον (της Κιβωτού) νυν και ημάς σώζει βάπτισμα». Ο απόστολος Παύλος στην Α πρός Κορινθίους Επιστολή του (10,1-2) γράφει ότι η νεφέλη και η διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας προεικόνιζε το βάπτισμα. Γράφει: «οι πατέρες ημών πάντες υπό την νεφέλην ήσαν, και πάντες δια της θαλάσσης διήλθον, και πάντες εις τον Μωϋσήν εβαπτίσαντο εν τη νεφέλη και εν τη θαλάσση». Εδώ εννοεί ότι, όπως οι Ισραηλίτες με τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας ελευθερώθηκαν από τη δουλεία, έτσι και οι χριστιανοί με το βάπτισμα απελευθερώνονται από τη δουλεία της αμαρτίας και του διαβόλου. Επίσης, όπως η νεφέλη προστάτευε το λαό από τη ζέστη και το κρύο, έτσι και το βάπτισμα προστατεύει τον χριστιανό από τον διάβολο.
Ο Κύριος ονόμασε τη Σταύρωσή Του βάπτισμα. Είπε: «βάπτισμα δε έχω βαπτισθήναι, και πως συνέχομαι έως ου τελεσθή!», δηλ. «πρόκειται να βαπτισθώ με βάπτισμα αίματος και στενοχωρούμαι και ανυπομονώ έως ότου τελεστεί!» (Λουκά 12,50). Την ίδια ταύτιση έκανε ο Χριστός κι όταν οι μαθητές Του Ιάκωβος και Ιωάννης του ζήτησαν πρωτοκαθεδρίες. Τους ρώτησε: «δύνασθε πιείν το ποτήριον ο εγώ πίνω, και το βάπτισμα ο εγώ βαπτίζομαι βαπτισθήναι;», δηλ. «μπορείτε να πιείτε το ποτήρι, που εγώ πίνω, και το βάπτισμα, που εγώ βαπτίζομαι, να βαπτισθείτε;» (Ματθ. 20,22 και Μαρκ. 10,38). Όταν αυτοί του απάντησαν ότι μπορούν, τους είπε ότι θα πιουν το πικρό ποτήρι και θα βαπτισθούν με το πάθος Του, αλλά ποιός θα καθίσει κοντά Του στη βασιλεία Του είναι θέμα του Πατρός Του. Όπως το βάπτισμα-λουτρό καθαρίζει το σώμα από τη βρώμα, έτσι και το σταυρικό πάθος του Χριστού, ως βάπτισμα αίματος, καθάρισε την ανθρωπότητα από τις αμαρτίες της. Ο απόστολος Παύλος ακολουθώντας τα συμβολικά λόγια του Κυρίου λέει ότι και οι χριστιανοί με το βάπτισμά τους γίνονται μέτοχοι στο σταυρικό θάνατο του Χριστού. Γράφει στην προς Ρωμαίους Επιστολή του (6,3-4) «Η αγνοείτε ότι όσοι εβαπτίσθημεν εις Χριστόν Ιησοῦν, εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν; Συνετάφημεν ουν αυτώ δια του βαπτίσματος εις τον θάνατον, ίνα ώσπερ ηγέρθη Χριστός εκ νεκρών δια της δόξης του πατρός, ούτω και ημείς εν καινότητι ζωής περιπατήσωμεν». Η καινούρια ζωή του βαπτίσματος προσφέρθηκε με τον θάνατο του Χριστού, γιατί ο Χριστός έπαθε για τις αμαρτίες των ανθρώπων. Εδώ έχουμε την πρώτη αναφορά στον συμβολισμό του βαπτίσματος με την τριήμερη ταφή του Κυρίου: όπως αναστήθηκε ο Χριστός μετά τον θάνατό Του, έτσι και ο βαπτιζόμενος πεθαίνει ως παλαιός άνθρωπος της αμαρτίας και ανασταίνεται ως καινός άνθρωπος της χριστιανικής ζωής.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας διακρίνουν ποικίλες προτυπώσεις του βαπτίσματος.
Όπως η περιτομή ήταν ένδειξη της πίστεως και της αφιερώσεως των Ισραηλιτών προς τον Θεό, έτσι και το χριστιανικό βάπτισμα, ως πνευματική περιτομή, αποτελεί ένδειξη της πίστεως και αφιερώσεως των χριστιανών στον Χριστό.
Όπως ο Κατακλυσμός του Νώε κατέστρεψε την αμαρτωλή ανθρωπότητα, έτσι και το βάπτισμα απαλείφει τις αμαρτίες των βαπτιζομένων.
Όπως οι Ιουδαίοι εισέρχονταν στον ιερό ναό, αφού καθαρίζονταν τελετουργικά με νερό και ραντισμούς, έτσι και οι χριστιανοί εισέρχονται στην Εκκλησία του Χριστού μετά από τον καθαρμό, που προσφέρει το βάπτισμα.
Όπως ο τυφλός του Ευαγγελίου βρήκε το φως του με το νίψιμο στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ (Ιω. 9,7), έτσι και ο κάθε βαπτιζόμενος στην αγία κολυμβήθρα χριστιανός βρίσκει το πνευματικό του φως.
Όπως θεραπεύονταν οι ασθενείς, που έμπαιναν στο ταρασσόμενο νερό της κολυμβήθρας της Βηθεσδά, έτσι και οι χριστιανοί με το βάπτισμά τους στην αγία κολυμβήθρα θεραπεύονται από τις ψυχικές ασθένειες, τις αμαρτίες.
Τι είναι το χρίσμα;
Ο ίδιος ο Χριστός είχε πει στο Νικόδημο, τον κρυφό μαθητή Του, ότι εάν κάποιος δεν αναγεννηθεί με ύδωρ και Άγιο Πνεύμα, δεν μπορεί να εισέλθει στη βασιλεία του Θεού (Ιω. 3,5). Μαζί με το ύδωρ υπάρχει και το Άγιο Πνεύμα.
Το χρίσμα στην ορθόδοξη Εκκλησία είναι συνδεδεμένο με το βάπτισμα σύμφωνα με την πρακτική της Εκκλησίας των Αποστόλων. Στις Πράξεις των Αποστόλων βλέπουμε πως το Άγιο Πνεύμα δεν είχε μεταδοθεί σε κάποιους Σαμαρείτες, αν και είχαν βαπτισθεί στο νερό από τον Φίλιππο. Γι’ αυτό κατέβηκαν από τα Ιεροσόλυμα οι απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης και έθεσαν τα χέρια τους στους βαπτισμένους χριστιανούς και έλαβαν το Άγιο Πνεύμα (Πραξ. 8,14-17). Στην Καισάρεια της Παλαιστίνης ο απόστολος Πέτρος βάπτισε τον εκατόνταρχο Κορνήλιο και την οικογένειά του, ενώ πιο πριν είχαν δεχθεί τον ερχομό του Αγίου Πνεύματος, όπως οι απόστολοι την Πεντηκοστή (Πραξ. 10,44-48 και 11,15-16). Το ίδιο έγινε και στους δώδεκα άνδρες στην Έφεσο που βαπτίσθηκαν αρχικά με το βάπτισμα του Ιωάννου. Μετά δέχθηκαν το βάπτισμα του Χριστού (δηλ. της Αγίας Τριάδος) και με την επίθεση των χειρών του αποστόλου Παύλου (δηλ. το χρίσμα) έλαβαν το Άγιο Πνεύμα (Πραξ. 19,1-7).
Η πλούσια δωρεά του Αγίου Πνεύματος έρχεται χωριστά από το βάπτισμα. Αυτή αρχικά ερχόταν με την επίθεση των χειρών των αποστόλων στο κεφάλι των νεοφώτιστων. Αργότερα, επειδή οι απόστολοι και οι διάδοχοί τους επίσκοποι δεν μπορούσαν να βρίσκονται παντού, αντικαταστάθηκε με το μύρο της τελετής του χρίσματος. Στην Παλαιά Διαθήκη χρίονταν οι ιερείς, οι προφήτες και οι βασιλιάδες με ιερό έλαιο. Ο Ιησούς ονομάστηκε Χριστός, γιατί χρίσθηκε στη βάπτισή Του με το Άγιο Πνεύμα και φανερώθηκε η θεότητά Του και η μεσσιανικότητά Του. Κατά το χρίσμα ο ιερέας αλείφει (χρίει) σταυρωτά με μύρο το νέο χριστιανό και λέει: «Σφραγίς δωρεάς Πνεύματος Αγίου. Αμήν». Με το σταυρό του μύρου σφραγίζεται δηλ. επισημοποιείται η είσοδος του χριστιανού στην Εκκλησία. Αυτή η δωρεά του Αγίου Πνεύματος στον βαπτισμένο και χρισμένο αναπτύσσεται και τον εξαγιάζει με τον αγώνα του στην υπόλοιπη ζωή.
Από την περιγραφή των γεγονότων στις Πράξεις των Αποστόλων φαίνεται πως ο ερχομός του Αγίου Πνεύματος συνοδευόταν και από τα αγιοπνευματικά χαρίσματα της γλωσσολαλιάς και της προφητείας. Σήμερα δεν βλέπουμε έντονα τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, όπως την εποχή των Αποστόλων. Τότε αυτά στήριζαν τους λίγους χριστιανούς, που βρίσκονταν μέσα στο εχθρικό περιβάλλον των φανατικών Ιουδαίων και των ειδωλολατρών. Στην εποχή μας αυτά τα χαρίσματα τα δωρίζει ο Θεός σ’ εκείνους που προχώρησαν πνευματικά και σ’ εκείνους που πρόκειται να στηρίξουν πολλές ψυχές. Ο άγιος Νεκτάριος είχε αποκτήσει χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος μετά από πολύ αγώνα. Ο άγιος Πορφύριος δέχθηκε από μικρό παιδί πολλά αγιοπνευματικά χαρίσματα, για να βοηθήσει πλήθος χριστιανών.
Γιατί θεσπίστηκε ο νηπιοβαπτισμός;
Στην Καινή Διαθήκη έχουμε βαπτίσεις ολόκληρων οικογενειών (Πραξ. 11,14 και 16,15 και 16,31-33 και 18,8 και Α Κορ. 1,16). Ο απόστολος Παύλος γράφει στους Κολασσαείς (2,11-12) ότι το βάπτισμα αντικατέστησε την ιουδαϊκή περιτομή, η οποία γινόταν την όγδοη ημέρα μετά τη γέννηση. Το εβραιόπουλο με εντολή του Θεού εισέρχονταν τόσο νωρίς στη θρησκευτική κοινότητα των γονέων του, το χριστιανόπουλο γιατί να καθυστερεί μέχρι να μεγαλώσει; Δεν βρίσκουμε στην Καινή Διαθήκη ρητή απαγόρευση για τον νηπιοβαπτισμό. Και τα παιδιά καθώς μετέχουν της αλλοτριωμένης μετά την πτώση ανθρώπινης φύσης συμμετέχουν στο προπατορικό αμάρτημα. Ο φυσικός θάνατος, η συνέπεια της πτώσης των πρωτοπλάστων καραδοκεί από την πρώτη στιγμή της ανθρώπινης ζωής. Ο πνευματικός θάνατος, η διαφθορά του ανθρώπου αρχίζει και εκδηλώνεται από τα πρώτα στάδια της επίγειας ζωής.
Στα πρώτα χρόνια της Εκκλησίας οι ακροατές των αποστόλων ήταν ήδη ενήλικες και γι’ αυτό βαπτίζονταν σε μεγάλη ηλικία. Όταν αργότερα (Ε αἰώνας) κυριάρχησε στον κόσμο ο χριστιανισμός, η Εκκλησία θέσπισε το νηπιοβαπτισμό. Επίσης στους τρεις μετά Χριστό αιώνες, την περίοδο των διωγμών δεν βάπτιζαν όλοι τα παιδιά τους, γιατί υπήρχε κίνδυνος προδοσίας. Μετά το τέλος των διωγμών γενικεύτηκε σιγά-σιγά ο νηπιοβαπτισμός.
Υπήρχαν πολλοί λόγοι που ώθησαν προς τον νηπιοβαπτισμό.
Πρώτον, οι παιδικές ασθένειες αποδεκάτιζαν τον πληθυσμό και έτσι πέθαιναν πολλά παιδιά αβάπτιστα.
Δεύτερον, τα αβάπτιστα παιδιά δεν ακολουθούσαν τους γονείς τους στους ναούς και κινδύνευαν να παραστρατίσουν στη ζωή τους. Στο ναό καθοδηγούνταν άμεσα η έμμεσα στο δρόμο του Θεού. Όταν κάποιος βαπτίζεται ως νήπιο, πηγαίνει μετά στο ναό και συνηθίζει. Αν μεγαλώσει χωρίς επαφή με τη λατρεία, δεν πλησιάζει στο ναό. Η ψυχολογία διαπίστωσε ότι τα παιδικά βιώματα παίζουν μεγάλο ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. Η όλη ατμόσφαιρα της λατρείας με την κατάνυξη και τη λαμπρότητα αποτελεί έναν αμύθητο πλούτο για την ψυχή κάθε παιδιού. Υπήρχε και ο μεγάλος κίνδυνος, καθώς μεγάλωναν ακατήχητοι και αβάπτιστοι, να παρασυρθούν από τους πολλούς αιρετικούς. Αναφέρονται σε αρχαίες πηγές συμπτώματα διαφθοράς των μεγάλων αβάπτιστων. Έλεγαν αυτοί ότι μέχρι να βαπτισθούν ας αμαρτήσουν και μετά σταματούν την αμαρτία. Μετά όμως δεν μπορούσαν να σταματήσουν, γιατί η αμαρτία τους έγινε συνήθεια. Κάτι αντίστοιχο παθαίνουν και οι νέοι που λένε ότι μέχρι το γάμο «ας απολαύσω τις σαρκικές ηδονές και μετά περιορίζομαι».
Τρίτον, πολλοί ανέβαλλαν τη βάπτιση για αργότερα για να είναι πολύ πιο έτοιμοι, και πέθαιναν τελικά αβάπτιστοι. Το ίδιο παθαίνουν σήμερα αυτοί που αναβάλλουν την εξομολόγηση για τα γηρατειά τους, το τέλος της ζωής τους.
Αν ο νηπιοβαπτισμός είναι καταπίεση της ελευθερίας των μικρών, τότε ας περιμένουμε και το παιδί να τρώει, όποτε θέλει, να διαλέξει μόνο του το όνομά του, τη μόρφωση που επιθυμεί και το πολιτικό σύστημα που θέλει να ζήσει!
Αφού οι γονείς βρήκαν το Θεό και το δρόμο της σωτηρίας, επιθυμούν και τα παιδιά τους να εισέλθουν νωρίς σ’ αυτόν. Όπως για την υγεία των παιδιών τους τρέχουν στους γιατρούς, έτσι και για την πνευματική υγεία και την αιώνια σωτηρία τους προστρέχουν στη βάπτιση και στη θεία Κοινωνία.
Εξάλλου ποιός χριστιανός εξαναγκάζεται να μείνει στην Ορθοδοξία και στην πίστη; Τόσοι και τόσοι βαπτισμένοι αλλαξοπιστούν και απιστούν στη ζωή τους!
Σήμερα στην εξωτερική ιεραποστολή και στην πατρίδα μας λόγω της μετανάστευσης έχουμε και βαπτίσεις ενηλίκων. Αυτοί δεν χρειάζονται ανάδοχο. Αφού κατηχηθούν κατάλληλα, μόνοι τους θα πουν το Σύμβολο της πίστεως. Επίσης θα νηστεύσουν τουλάχιστον δύο ημέρες και στη βάπτισή τους θα κοινωνήσουν.
Γιατί ο ιερέας φυσάει και σταυρώνει το βαπτιζόμενο νήπιο;
Ο ιερέας στην αρχή της Κατήχησης εμφυσά τριπλά σταυροειδώς προς τον κατηχούμενο και ευλογεί σταυροειδώς το μέτωπο και το στήθος λέγοντας «Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Στην ευχή μετά τους τρεις εξορκισμούς ο ιερέας και πάλι εμφυσά τριπλά και ευλογεί σταυροειδώς τον κατηχούμενο λέγοντας «Εξέλασον απ’ αυτού παν πονηρό και ακάθαρτον πνεύμα, κεκρυμμένον και εμφωλεύον αυτού τη καρδία». Τα εμφυσήματα μας υπενθυμίζουν το εμφύσημα του Θεού στον Αδάμ (Γεν. 2,7: πνοή ζωής) και το εμφύσημα του Χριστού στους μαθητές μετά την Ανάστασή Του (Ιω. 20,22: μετάδοση Αγίου Πνεύματος). Έτσι με τα εμφυσήματα ο ιερέας ζητάει για τον κατηχούμενο από τον Θεό την αποκατάστασή του στην προπτωτική κατάσταση και τον ερχομό σ’ αυτόν του Αγίου Πνεύματος. Το σφράγισμα με τη σταυροειδή ευλογία γίνεται για να καθαριστεί ο κατηχούμενος με τη δύναμη του σταυρού από δαιμονικές επήρειες και επιρροές, να αγιασθεί και να γίνει άξιος της υποδοχής του Χριστού μέσα του. Ευλογείται στο μέτωπο για να αγιασθεί ο νους του, στο στήθος για να αγιασθεί η καρδιά του. Αργότερα ο ιερέας ευλογεί σταυροειδώς το νερό και λέγει: «Συντρηβήτωσαν υπό την σημείωσιν του τιμίου σταυρού πάσαι αι εναντίαι δυνάμεις». Γίνεται αυτή η ευλογία για να εκδιωχθούν από το νερό πονηρές δυνάμεις, που πιθανόν εμφωλεύουν εκεί. Το ίδιο σταυροειδώς ευλογεί και το έλαιον. Ο σταυρός χρησιμοποιείται επανειλημμένα, επειδή μετά τη σταύρωση του Χριστού θεωρείται όργανο μετάδοσης της θείας χάριτος.
Γιατί γίνονται οι Εξορκισμοί;
Ο ιερέας με την επίκληση του ονόματος του Χριστού και της σωτηριώδους δύναμης του πάθους Του ζητά την εκδίωξη του διαβόλου από τον κατηχούμενο. Η Εκκλησία πιστεύει ότι κάθε αβάπτιστος άμεσα η έμμεσα βρίσκεται υπό την κυριαρχία η την επήρεια του διαβόλου. Ο Χριστός επισήμανε ότι ο διάβολος είναι «ο άρχων του κόσμου τούτου» (Ιω. 12,31). Το ίδιο είπε και ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής: «ο κόσμος όλος εν τω πονηρώ κείται» (Α Ἰω. 5,19). Με τις θεραπείες των δαιμονιζομένων ο Χριστός έδειχνε ότι ο διάβολος έχασε την απόλυτη εξουσία στους ανθρώπους. Με τους εξορκισμούς των βαπτιζομένων νηπίων σήμερα επιδιώκεται η απαλλαγή τους από το προπατορικό αμάρτημα και τις αρνητικές επήρειες των αμαρτιών των προγόνων τους, που δίνουν δικαίωμα στον πονηρό να παρεμβαίνει στη ζωή τους. Στην αρχαία Εκκλησία οι εξορκισμοί των κατηχουμένων γίνονταν πολλές φορές κατά τη διάρκεια της δίχρονης η τρίχρονης περιόδου της κατήχησής τους.
Γιατί ο ανάδοχος φυσάει και φτύνει προς τη έξοδο του ναού;
Πριν βαπτισθεί ο κατηχούμενος γυρίζει προς τη δύση. Η δύση συμβολίζει το σκοτάδι (δύει ο ήλιος). Εδώ συμβολίζει τον διάβολο και την προηγούμενη αμαρτωλή ζωή του κατηχουμένου. Τότε ο ιερέας τον ρωτάει πολλές φορές να εκφρασθεί ελεύθερα, εάν θέλει να απομακρυνθεί από την παράταξη του σατανά: «αποτάσση τω σατανά;» και «απετάξω τω σατανά;». Ο κατηχούμενος στην αρχαία Εκκλησία για να δηλώσει την αποταγή του σατανά σήκωνε τα χέρια του ψηλά φανερώνοντας με την κίνηση αυτή την αποστροφή του. Τότε ο κατηχούμενος φυσάει και φτύνει προς τα δυτικά δηλ. προς τον διάβολο, για να δείξει την απομάκρυνσή του απ’ αυτόν. Το τριπλό εμφύσημα και έμπτυσμα φανερώνει την ολοκληρωτική αποστροφή. Το φτύσιμο του διαβόλου φανερώνει την εχθρότητα του κατηχουμένου προς τον δυνάστη της ανθρωπότητας.
Μετά γυρίζει προς την ανατολή. Η ανατολή συμβολίζει τον Χριστό (Λουκά 1,78), το φως το αληθινό (Ιω. 1,9), το φως του κόσμου (Ιω. 8,12). Όπως ο ήλιος έρχεται από την ανατολή, έτσι και το φως του Θεού ταυτίζεται με την ανατολή. Ο βαπτιζόμενος για να δείξει την ένταξή του στη χορεία των χριστιανών και την προσδοκία του φωτισμού του από τον Θεό στρέφεται προς την ανατολή. Τότε ο ιερέας τον ρωτάει και πάλι πολλές φορές να εκφρασθεί ελεύθερα, εάν τώρα θέλει να ενταχθεί με τον Χριστό: «συντάσση τω Χριστώ;» και «συνετάξω τω Χριστώ;». Η επανειλημμένη ερώτηση εκφράζει την ελευθερία του κατηχουμένου και την σίγουρη ένταξή του στους ακολούθους του Χριστού. Μετά ακολουθεί η έκφραση της πίστεως με την απαγγελία του Συμβόλου της πίστεως, του «Πιστεύω». Η πίστη της Εκκλησίας είναι βασική προϋπόθεση για την ένταξη του εισαγομένου στους κόλπους της. Στη συνέχεια ο ιερέας ζητάει από τον κατηχούμενο να προσκυνήσει τον Χριστό: «Και προσκύνησον αυτώ». Στην αρχαία Εκκλησία έκλινε τα γόνατα ο κατηχούμενος σαν να προσκυνούσε τον ίδιο τον Θεό, τον Χριστό.
Γιατί αλείφεται το μωρό με λάδι;
Το λάδι (από ελιά) αγιάζεται με τρία εμφυσήματα και σταυρικά σφραγίσματα για να απαλλαχθεί από τις δυνάμεις του σκότους, να καταστεί εξαγιαστικό και ανακαινιστικό και να αγιάσει τον κατηχούμενο απαλλάσσοντάς τον από δαιμονικές επιρροές. Επειδή αυτό το λάδι εξορκίζει (διώχνει) τις πονηρές δυνάμεις ονομάζεται επορκιστικόν έλαιον. Το επορκιστικό έλαιο ρίχνεται τρεις φορές σταυροειδώς στο νερό της αγίας κολυμβήθρας με τη δοξολογική λέξη «Αλληλούϊα» (δόξα στον Κύριο) για να τελειωθεί ο καθαγιασμός τους. Ο ιερέας μετά παίρνει λάδι με τα τρία δάκτυλα και χρίει σταυροειδώς όλα τα μέρη του σώματος του βαπτιζομένου, στο μέτωπο, στο στήθος, στο στόμα, στη μύτη, στα αυτιά, στην πλάτη, στα χέρια, στα πόδια για ολοκλήρωση της απελευθέρωσης (εξορκισμού-επορκισμού) από τις σκοτεινές δυνάμεις. Ο ανάδοχος συμπληρώνει την επάλειψη. Το έλαιο συμβολίζει το έλεος του Θεού προς τον βαπτιζόμενο. Με τη βάπτιση ο αμαρτωλός άνθρωπος αποκαταλλάσσει τη σχέση του με τον Θεό και αποκαθίσταται-συμφιλιώνεται. Επειδή στην αρχαία εποχή άλειφαν με λάδι τους παλαιστές στα γυμναστήρια για να διαρκεί πιο πολύ ο αγώνας, έτσι και με το λάδι της βαπτίσεως συμβολίζεται ότι ο βαπτιζόμενος από τη βάπτιση και μετά γίνεται αθλητής του πνευματικού αγώνα.
Γιατί ο ιερέας βουτάει στο νερό τρεις φορές το μωρό κατά τη βάπτιση;
Βαπτίζω σημαίνει βυθίζω κι όχι ραντίζω, που κάνουν κάποιες χριστιανικές ομολογίες. Η τριπλή κατάδυση και ανάδυση συμβολίζει τον τριήμερο ενταφιασμό και την ανάσταση του Κυρίου: «εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν…» (Ρωμ. 6,3). Επίσης συμβολίζει τον θάνατο του παλαιού ανθρώπου και την ανάσταση του νέου. Σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου η βάπτιση γίνεται στο όνομα της Αγίας Τριάδος (Ματθ. 28,19). Γι’ αυτό με το όνομα κάθε προσώπου της Αγίας Τριάδος βουτάει το μωρό στο νερό της αγίας κολυμβήθρας. Η επίκληση της Αγίας Τριάδος φανερώνει ότι, όπως ο Τριαδικός Θεός έπλασε τον άνθρωπο, έτσι ο ίδιος Θεός αναπλάθει τον άνθρωπο στην Εκκλησία Του.
Γιατί ο ιερέας κόβει τα μαλλιά του βαπτιζομένου;
Η σταυρόσχημη κουρά των τριχών της κεφαλής του βαπτισθέντος σημαίνει την αφιέρωσή του στον Θεό. Υπήρχε στους ειδωλολάτρες και στους Ιουδαίους (Πραξ. 18,18 και 21,23-26) το έθιμο-τάμα να αφιερώνουν κομμένα μαλλιά στον Θεό. Οι δούλοι στην αρχαία εποχή κουρεύονταν εντελώς για να δείξουν ότι ανήκουν σε κάποιον κύριο. Η προσφορά των πρώτων μαλλιών (απαρχή) στον Θεό αποτελεί σύμβολο της πλήρους αφιερώσεως σ’ Αυτόν και έκφραση ευχαριστίας για την αναγέννηση του βαπτίσματος.
Γιατί τους βαπτισμένους τους ντύνουν με λευκά ρούχα;
Μετά τη βάπτιση ντύνουν τον βαπτιζόμενο με καινούρια λευκά ρούχα. Τα λευκά ρούχα συμβολίζουν την καθαρή ψυχή του βαπτισμένου και τον ερχομό του Χριστού (Γαλ. 3,27: όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε) και της φωτεινής χάριτος του Αγίου Πνεύματος. Το λευκό συμβολίζει τη χαρά της Αναστάσεως και τη δόξα της Μεταμορφώσεως του Χριστού. Το λευκό υποδεικνύει στον βαπτισμένο τον αγώνα που πρέπει να κάνει στο εξής για να κρατήσει καθαρή την ψυχή του.
Γιατί περιφέρονται γύρω από την κολυμβήθρα μετά τη βάπτιση;
Με το ψάλσιμο του «όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε» ο ιερέας με τον ανάδοχο και τον βαπτισμένο περιφέρονται κυκλικά γύρω από την αγία κολυμβήθρα. Ο χορός αυτός είναι τριπλός εις τύπον της Αγίας Τριάδος και εκφράζει τη χαρά των ανθρώπων και όλων των αγγέλων για την είσοδο ενός πλανεμένου προβάτου στη μάντρα του Χριστού, την Εκκλησία. Ο Χριστός είπε ότι «χαρά γίνεται ενώπιον των αγγέλων του Θεού επί ενί αμαρτωλώ μετανοούντι» (Λουκά 15,10). Ο εύθυμος χορός μας παραπέμπει στη χαρά του γάμου καθότι κι εδώ έχουμε πνευματικό γάμο, την ένωση του νεοφωτίστου με τον νυμφίο Χριστό.
Γιατί στη βάπτιση ανάβουμε λαμπάδες;
Το υλικό φως συμβολίζει το πνευματικό φως, το φως του Αγίου Πνεύματος και τη φωτεινή ζωή που πρέπει να ζήσει ο νεοφώτιστος. Οι νεοβαπτισμένοι λέγονται νεοφώτιστοι, γιατί δέχθηκαν το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Το ίδιο εννοούμε και στη θεία Λειτουργία, όταν κοινωνήσουμε τα άχραντα μυστήρια του σώματος και του αίματος του Κυρίου, και λέμε: «είδομεν το φως το αληθινόν, ελάβομεν Πνεύμα επουράνιον…».
Στον νεοφώτιστο προσφερόταν αναμμένη λαμπάδα. Με τον σημερινό νηπιοβαπτισμό καλό είναι τη λαμπάδα να την κρατάει ο ανάδοχος. Στην αρχαία Εκκλησία κατά τις γιορτές της Αναστάσεως και της Βαπτίσεως του Χριστού γίνονταν οι βαπτίσεις των νέων χριστιανών και άναβαν όλοι οι χριστιανοί λαμπάδες στο ναό και γι’ αυτό ονομάζονται Λαμπρή και Φώτα αντίστοιχα. Το Πάσχα ανάβουμε λαμπάδες όχι μόνο για να δηλώσουμε ότι με την Ανάσταση του Χριστού ήλθε το φως του Θεού στο σκοτάδι του θανάτου, αλλά και να θυμηθούμε τα φώτα, που κρατούσαν όλοι οι χριστιανοί κατά τις βαπτίσεις.
Η φωτοχυσία των λαμπάδων συμβολίζει το φως του Χριστού που έλαβε ο βαπτισμένος και τη χαρά του ουρανού και των χριστιανών για την είσοδό του στην Εκκλησία. Η φωτοχυσία επίσης υπενθυμίζει στον νεοφώτιστο ότι στο μέλλον πρέπει να ζει κατά τα λόγια του Χριστού φωτεινά: «ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς» (Ματθ. 5,16). Το φως της λαμπάδας συμβολίζει τη φωτεινή ζωή των χριστιανών, όπως το είπε ο Χριστός στους μαθητές Του: «εσείς είστε το φως του κόσμου» (Ματθ. 5,14).
Γιατί φοράνε στο νεοφώτιστο σταυρό;
Με το κρέμασμα του σταυρού στο λαιμό του νεοφωτίστου συμβολίζεται ότι ο νέος χριστιανός σύμφωνα με τα λόγια του Χριστού: «ει τις θέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι» (Ματθ. 16,24) ακολουθεί τον Χριστό σηκώνοντας στο εξής το σταυρό του. Ο σταυρός πρέπει να είναι κανονικός και έχοντας επάνω τον Εσταυρωμένο. Ο σταυρός ως ιερό αντικείμενο προστατεύει τον χριστιανό από τις επιθέσεις του πονηρού.
Πως κάποιος γίνεται ανάδοχος;
Ο ανάδοχος, δηλαδή ο νονός, είναι εκείνος που αναλαμβάνει να βοηθήσει το νέο χριστιανό να μάθει και να ζήσει τη χριστιανική ζωή. Ανάδοχος λέγεται, γιατί δέχεται στην αγκαλιά του τον βαπτισθέντα. Κανονικά πρέπει να είναι ένας, αφού σε μία αγκαλιά μεταφέρεται το μωρό.
Σήμερα, δυστυχώς, ο θεσμός αυτός κατέληξε να εξυπηρετεί κοινωνικές ανάγκες κι έχασε το πνευματικό του νόημα.
Ο ευσυνείδητος ανάδοχος, πρέπει να γνωρίζει την πίστη και να ζει πνευματικά. Πριν τη βάπτιση καλό θα είναι να εξομολογηθεί, να νηστεύσει και να κοινωνήσει. Δεν είναι σωστό να γίνονται ανάδοχοι, χριστιανοί άλλης ομολογίας. Τι θα διδάξουν αυτοί στο νέο χριστιανό;
Ο ανάδοχος δεν έχει χρέος να δίνει μόνο δωράκια και χρήματα στον αναδεκτό του, αλλά κυρίως συμβουλές και διδαχές πνευματικές. Γι’ αυτό καλό είναι να δωρίζει κυρίως βιβλία χριστιανικής κατήχησης και μέσα λατρείας η προσευχής, όπως εικόνες, σταυρούς και κομποσκοίνια. Ο ανάδοχος χρειάζεται να έχει τακτική επικοινωνία με τον αναδεκτό για πνευματική καθοδήγηση. Πόσο ωραίο είναι να του δώσει την εικόνα του αγίου του και να το μάθει να προσεύχεται και να εξομολογείται!
Τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς στη βάπτιση του παιδιού τους;
Καλό είναι η βάπτιση να γίνεται στους πρώτους μήνες για να συμμετέχει το βρέφος από νωρίς στη θεία Κοινωνία, για να βαπτισθεί εύκολα λόγω του μικρού σώματος και να μην αντιδράσει και του μείνουν φοβίες για τους ιερείς.
Να δώσουν όνομα αγίου στο παιδί τους για να γιορτάζει.
Να συμβουλεύσουν όλους τους συμμετέχοντες στο Μυστήριο να ντυθούν σεμνά, όπως αρμόζει στο ναό. Να μη στολίσουν το χώρο εντός και εκτός ναού με μπαλόνια, τούλια, λουλούδια, παιχνίδια και στολίδια λαμπάδας ανίερα. Να μη μετακινούνται οι φωτογράφοι και οι βιντεολήπτες με ασέβεια μπροστά από τους ιερείς και το τέμπλο.
Να συμμετέχουν στην τελετή του Μυστηρίου με προσευχή και ευλάβεια. Όλη η πορεία του Μυστηρίου είναι μοναδικής αξίας.
Σήμερα την κύρια ευθύνη της χριστιανικής αγωγής των παιδιών την έχουν οι γονείς, που τα έχουν κάθε μέρα κοντά τους. Αυτοί πολλές φορές να συνεργάζονται με τους ανάδοχους των παιδιών τους για την πνευματική καθοδήγησή τους. Τα παιδιά, όσο αντιδραστικά κι αν είναι προς τις συμβουλές των γονέων, δεν αυθαδιάζουν, όταν τους μιλάει ο ανάδοχός τους.
Να ζουν πνευματικά με εξομολόγηση και τακτική θεία Κοινωνία. Αυτή θα είναι η καλύτερη διδασκαλία των παιδιών τους.
Τα νερά του πρώτου λουτρού και του πλυσίματος των ρούχων, που ντύθηκε το μωρό, ρίχνονται στο Χωνευτήριο της Εκκλησίας, στη θάλασσα ή σε απάτητο μέρος. Γίνεται αυτό, επειδή περιέχουν Άγιο Μύρο.
