Ομιλία του Πρεσβυτέρου π. Γεωργίου Τσουρδιού στον Β΄ Κατανυκτικό Εσπερινό 4/3/2018

"Αμαρτία-Αποστασία - Μετάνοια-Επιστροφή"

Θεοφιλέστατε άγιε Ολύμπου κ.κ. Κύριλλε

Σεβαστοί πατέρες αγαπητοί αδελφοί!                     

      Ακούσαμε σήμερα από τους εκλεκτούς ιεροψάλτες τους ύμνους του Β΄ Κατανυκτικού Εσπερινού τους οποίους και απέδωσαν θαυμάσια! Ανάμεσα τους εξέχουσα θέση έχει το α΄ Ιδιόμελο των Αποστίχων :

     «Χαλινοὺς ἀποπτύσας τοὺς πατρικούς ἀστάτῳ φρενί, τοῖς κτηνώδεσι τῆς ἁμαρτίας λογισμοῖς συνέζησα, ὅλον μου τὸν βίον δαπανήσας ἀσώτως ὁ τάλας ἐγώ, τροφῆς δὲ λειπόμενος βεβαιούσης καρδίαν,πρὸς καιρὸν λιπαίνουσαν ἡδονὴν ἐσιτούμην. Ἀλλὰ Πάτερ ἀγαθέ, μὴ κλείσῃς μοι τὰ φιλάνθρωπα σπλάγχνα, ἀλλ’ ἀνοίξας δέξαι με ὡς τὸν Ἄσωτον Υἱόν καὶ σῶσόν με.»

       Δηλαδή, «αποτίναξα τα πατρικά χαλινάρια με ακατάστατο νουν, συνέζησα με τας κτηνώδεις της αμαρτίας σκέψεις και πράξεις. Όλον τον βίον μου, με ασωτίες τον πέρασα ο ταλαίπωρος εγώ. Δεν είχα τροφή να χορτάσω και με θέρισε η πείνα, η καρδιά μου ήταν άδεια και κάπου – κάπου με ηδονή των σαρκικών παθών, που προσωρινώς ευχαριστούν τον άνθρωπο ζούσα. Αλλά, πάτερ αγαθέ, μη μου κλείσεις τα φιλάνθρωπα σπλάχνα σου, αλλά άνοιξε την αγκάλη σου και δέξαι με σαν τον άσωτο υιό και σώσε με.».

Όλη η υμνολογία της εβδομάδας που από σήμερα διανύουμε αναφέρεται στην αποστασία και την αμαρτία, αλλά και στην μετάνοια και επιστροφή του Άσωτου υιού. Δίκαια λοιπόν μπορούμε να την χαρακτηρίσουμε ως την δεύτερη εβδομάδα του ασώτου.

 Η αποστασία – σύνθετη λέξη – (προέρχεται από την πρόθεση από και την λέξη στάση)  σημαίνει απομάκρυνση. Σύμφωνα με την κοινωνιολογία  ο όρος αποστασία αναφέρεται στην αποκήρυξη και την άσκηση κριτικής ή εναντίωσης προς την θρησκεία στην οποία ανήκε προηγουμένως το άτομο, χωρίς την υποτιμητική απόχρωση του όρου.

    Κατά την διδασκαλία της εκκλησίας μας ο άνθρωπος αποστατεί - απομακρύνεται από τον Θεό – Πατέρα του, όταν επιλέγει εκούσια και ελεύθερα ο ίδιος να αποκόψει κάθε πνευματικό δεσμό και επικοινωνία με τον δημιουργό του κάνοντας κακή χρήση του αυτεξουσίου και της ελευθερίας του, επιδιώκοντας την θέωση χωρίς τον πάροχο αυτής δηλαδή τον Θεό. Αν και ο άνθρωπος τοποθετείται άρχων και διαχειριστής του κόσμου, έχει πλήρη επαφή με τον Θεό, απολαμβάνει την μακαριότητα του μέσα στον παράδεισο, επιλέγει να βάλει τον εαυτό του σε περιπέτεια με ολέθρια αποτελέσματα γι’ αυτόν. Η αμφιβολία, η έλλειψη εμπιστοσύνης στον Θεό, ο εγωισμός και η πίστη στις δικές του δυνάμεις, η περιέργεια, η επιθυμία  και η ροπή προς την αμαρτία, τον πείθουν να εγκαταλείψει την πατρική αγκαλιά και θαλπωρή, την ασφάλεια και την νηνεμία που  ο Θεός του χαρίζει χωρίς ανταλλάγματα.

     Σε αυτή την κατάσταση της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τον Θεό – Πατέρα του, την ευθύνη την έχει αποκλειστικά και μόνον ο ίδιος. Είναι σημαντικό εδώ να τονίσουμε ότι σ’ αυτήν την κατάσταση επέρχεται πρώτα ο σκοτισμός του νου του ανθρώπου, που τον οδηγεί στην πτώση.  Ο διάβολος  λοιπόν απλώς είναι ο ηθικός αυτουργός σ’ αυτή την απόφαση του ανθρώπου.

     Αποτέλεσμα της απομάκρυνσης από το φως της δόξας του θεού  είναι  η παράδοση του ανθρώπου στο σκοτάδι της αμαρτίας.

      Σε αντίθεση με την εντύπωση που έχουν πολλοί, η αμαρτία δεν είναι ενοχή και κατάκριση. Δεν είναι δικαστήριο και προσβολή της Θείας Δικαιοσύνης. Δεν είναι ντροπή και καταδίκη. Είναι ελεύθερη πορεία και αυτοδιάθεση. Είναι δυνατότητα να επιλέξει το πλάσμα ελεύθερα, την ύπαρξη χωρίς τον Δημιουργό του, ή μαζί Του. Με όλες τις συνέπειες στις οποίες αυτή η επιλογή οδηγεί...

     Πτώση λοιπόν ονομάζεται η διακοπή από τον άνθρωπο της κοινωνίας αγάπης με το Θεό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διαστροφή της αγάπης από τον άνθρωπο προς τον εαυτό του, τον συνάνθρωπο του και  με τον Θεό. Η αμαρτία κατά την Αγία Γραφή  και τους Αγίους Πατέρες δεν είναι η παράβαση κάποιου σκληρού θεϊκού νόμου που παραβιάστηκε από τον άνθρωπο και τιμωρείται από τον Θεό. Είναι η διακοπή της σχέσης κτιστού-άνθρωπος και ακτίστου - Θεός. Αποτελεί κρίση στην ίδια τη ζωή του ανθρώπου, που τον παρεκκλίνει από την πορεία προς την τελειότητα, την θέωση και τον οδηγεί όχι απλώς στην στέρηση της ελευθερίας αλλά σε μια ποικιλόμορφη στέρηση αυτής. Το ρήμα αμαρτάνω σημαίνει αστοχία – αποτυχία και αμαρτία «η του αγαθού αποτυχία». Αυτή η αποτυχία  στην πορεία προς την θέωση ήταν η κακή χρήση του καθ΄ ομοίωσιν, με αποτέλεσμα αντι της ζωής να  γευτούμε τον θάνατο. Η σύνδεση λοιπόν αμαρτίας και θανάτου είναι  αναπόφευκτη και αλληλένδετη.

      Οι Πατέρες της Εκκλησίας την αντιμετωπίζουν λοιπόν ως ασθένεια την αμαρτία που πρέπει να θεραπεύει ,και όχι ως ζήτημα ηθικής που αφορά μια «καλύτερη»  κοινωνία ή «καθώς πρέπει ανθρώπους».

      Η αμαρτία λοιπόν είναι δύναμη και κατάσταση της αλλοτριωμένης ζωής του ανθρώπου. Η σχέση εν προκειμένω θνητού και αθανάτου, κτιστού και Ακτίστου είναι θέση κλειδί για την ορθή ερμηνεία της αλλοτρίωσης του ανθρώπου. Η κτιστή και άρα θνητή φύση πρέπει να ζωοποιείται από την Άκτιστο δόξα του Θεού. Η ανθρώπινη ελευθερία, που μόνη αυτή καθιστά δυνατή την ύπαρξη προσώπου, μπορεί ή να αυτομηδενιστεί ή να αυτοδημιουργηθεί με την κίνηση προς την πορεία της αυτάρκους θείας ζωής. Ο αυτομηδενισμός λόγω της ελευθερίας πρέπει να νοηθεί ως τάση και κίνηση προς το μηδέν και όχι ως δυνατότητα ολοσχερούς επιστροφής στο μηδέν. Η θνητότητα, η τρεπτότητα και η αμαρτωλότητα αποτελούν τις εκφάνσεις της αλλοτρίωσης. Ο άνθρωπος, αντί να τελειώνεται σε ανυψωνόμενη ζωή, αντιμετωπίζει το μηδενισμό γευόμενος την εμπειρία του θανάτου, ως απομάκρυνσης από το Θεό και στερήσεως της άκτιστης δόξας Του.

       Η δύναμη και η κατάσταση της αμαρτίας έχουν μία εξέλιξη. Το τρίτο κεφάλαιο της Γένεσης με λιτό, ζωηρό και πολύ δραματικό τρόπο περιγράφει το προπατορικό αμάρτημα, ως απαρχή της αμαρτωλής πορείας του ανθρώπου κάτω από τις μορφές της θνητότητας, του φόβου και της οδύνης μέσα σε ένα αφιλόξενο πλέον περιβάλλον. Στην κορύφωση όμως της δραματικότητας αυτής, αναδύεται και ένας τρυφερός και φιλάνθρωπος τόνος, όπου διαφαίνεται η παρήγορη και σωστική παρουσία του Θεού, παρ’ όλη την τραγική έξοδο του ανθρώπου από τον παράδεισο.

     Η αμαρτία λοιπόν, όπως τονίζουν χαρακτηριστικότατα οι Πατέρες, αποτελεί νόσημα και η σωτηρία από αυτήν αποτελεί  θεραπεία.

      Η Αγία Γραφή, περιγράφοντας τις σωματικές ασθενείας, δεν τις διακρίνει τόσο κάθετα από τις ψυχικές. Ο όλος άνθρωπος, ως σώμα και ψυχή, υπόκειται στην καταδυνάστευση της αμαρτίας, που επιφέρει τη σωματική και ψυχική φθορά.

    Ένα τελευταίο πράγμα που είναι χρήσιμο να αναφέρουμε, είναι ο τρόπος που πρέπει να βλέπουμε την αμαρτία. Όχι ως ενοχή, αλλά ως ασθένεια. Όχι ως πράξη, αλλά ως σύμπτωμα.

      Όταν ο πνευματικός μας γιατρός, μας εξομολογεί, στην πραγματικότητα ακροάζεται τα συμπτώματα! Δεν αντιμετωπίζει ως ασθένεια αυτή καθεαυτή την πράξη που θα του εξομολογηθούμε. Δεν είναι η πράξη το αληθινό πρόβλημα, αλλά υπάρχει κάτι βαθύτερο, το οποίο οδήγησε τον ψυχοσωματικό μας οργανισμό σε αυτή την πράξη. Πρόκειται για κάποιο πάθος, ριζωμένο μέσα μας, το οποίο αγωνίζεται ο πνευματικός να ξεριζώσει με τη συμβουλή, με τον κανόνα, και με την πορεία που μας δίνει. Ανιχνεύει ο πνευματικός, ποιος είναι ο λόγος της "αστάθειας" που κάνει τον άνθρωπο να στοχεύει λάθος, και να ξεφεύγει από το στόχο. Και μας προτείνει το κατάλληλο φάρμακο.

      Με τον ίδιο τρόπο μας βλέπει και μας αντιμετωπίζει και ο Θεός όταν αμαρτάνουμε. Όχι σαν κατάδικους, αλλά σαν ασθενείς. Όχι σαν ενόχους, αλλά σαν άρρωστα και αγαπητά του παιδιά. Αν το δούμε έτσι, αμέσως αντιλαμβανόμαστε, ότι κανείς μας δεν πρέπει να φοβάται νοσηρά τον Θεό, τον ουράνιο Πατέρα και ιατρό των ψυχών μας. Αλλά αντίθετα, με χαρά θα ακολουθούμε τις προτροπές Του, και των ιατρών που Εκείνος έχρισε με το Πνεύμα του το Άγιο, να μας θεραπεύουν.

      Αν αντιλαμβανόμαστε έτσι, με το πραγματικό της πρόσωπο την αμαρτία, ΔΕΝ θα κατακρίνουμε και δεν θα μισούμε κανέναν αμαρτάνοντα συνάνθρωπό μας. Θα τον βλέπουμε σαν έναν ασθενή αδελφό μας, που αδυνατεί να τεντώσει σωστά το τόξο του, και να επιτύχει τον ποθούμενο στόχο τού σκοπού της ζωής.

      Και εδώ είναι το μεγάλο θαύμα! Γιατί αυτή καθεαυτή η αντίληψη της πραγματικής έννοιας της αμαρτίας, ταυτόχρονα θεραπεύει και εμάς, που έτσι δεν μισούμε κανέναν, δεν κατακρίνουμε, δεν μνησικακούμε, δεν επικρίνουμε, δεν ζητάμε εκδίκηση, αλλά αντιθέτως βοηθάμε, μακροθυμούμε, αγαπάμε, συγχωρούμε, προσευχόμαστε, αγωνιούμε για τον ασθενή αδελφό μας. Και γινόμαστε έτσι όμοιοι με τον Θεό της αγάπης και ρίχνουμε σταθερά τα βέλη μας στο στόχο.

      Και τότε συντελείται: «Ἀλλὰ Πάτερ ἀγαθέ, μὴ κλείσῃς μοι τὰ φιλάνθρωπα σπλάγχνα.....».

      Ο άνθρωπος επαναπροσδιορίζει την ύπαρξη του, διαλέγεται με τον εαυτό του, εντοπίζει τα λάθη και τις αδυναμίες του, τις αιτίες και τις αφορμές που τον οδήγησαν στην αστοχία του στόχου του. επέρχεται στην ψυχή και στο νου του συντριβή, κατάνυξη, μετάνοια.   

       Όπως το λέει η λέξη, μετάνοια (μετα-νοώ) - μεταβολή του νου - σημαίνει την ολοκληρωτική αλλαγή ζωής, την άρνηση, με όλη μας την καρδιά, της αμαρτίας, την αλλαγή νοοτροπίας. Δηλαδή, να νοιώσουμε με όλη μας την ύπαρξη, ότι ο δρόμος που ακολουθούμε δεν πάει πουθενά, και να θελήσουμε να επιστρέψουμε. Κι έπειτα να αποφασίσουμε να γυρίσουμε, να ξαναμπούμε στο πατρικό σπίτι, να συμφιλιωθούμε με τον Θεό – Πατέρα και τους αδελφούς μας.

Για νά ‘ναι αληθινή η μετάνοια, θα πρέπει νά ‘ναι έμπρακτη. Χρειάζεται χρόνο, κόπο, άσκηση, αγώνα κάτω από την χάρη του Θεού. Και πραγματώνεται με υπομονή και μυστικά στην ψυχή του ανθρώπου. Τέλος, η μετάνοια είναι έργο της θείας χάρης. Ο άνθρωπος ζώντας στο σκοτάδι της αμαρτίας και αγνοώντας την ωραιότητα της θείας ζωής, δεν μπορεί να καταλάβει τη διαφορά μεταξύ της ανθρώπινης ζωής και της θεανθρώπινης ζωής. Μόνον όταν η θεία χάρη ρίξει στην καρδιά του τον σπόρο της θείας αγάπης, μπορεί να δει την πνευματική του ερήμωση. Το φως του ήλιου, όταν εισέρχεται μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο, αποκαλύπτει τα πάντα. Έτσι, όταν η χάρη του Θεού φωτίσει τις ψυχές μας, τότε βλέπουμε την εσωτερική ερήμωση, τα πάθη, τις αμαρτίες μας. Γι’ αυτό και οι άγιοί μας, τόσο έντονα ζητούσαν από τον Θεό: «Δώρησαί μοι μετάνοιαν ολόκληρον».

 Γιατί αυτή η αληθινή μετάνοια είναι ο ασφαλής δρόμος που οδηγεί στη βασιλεία του Θεού. Σε ολόκληρη την πατερική παράδοση τονίζεται ότι η μετάνοια δεν εξαντλείται σε ορισμένες αντικειμενικές βελτιώσεις της συμπεριφοράς ούτε σε τύπους και σχήματα εξωτερικά, αλλά αναφέρεται σε μια βαθύτερη και καθολικότερη αλλαγή του ανθρώπου. Δεν είναι μία παροδική συντριβή από τη συναίσθηση διαπράξεως κάποιας αμαρτίας, αλλά μία μόνιμη πνευματική κατάσταση, που σημαίνει σταθερή κατεύθυνση του ανθρώπου προς τον Θεό, και συνεχή διάθεση για ανόρθωση, θεραπεία και ανάληψη του πνευματικού αγώνα. Μετάνοια είναι το νέο φρόνημα, η νέα σωστή πνευματική κατεύθυνση, που πρέπει να συνοδεύει τον άνθρωπο μέχρι τη στιγμή του θανάτου. Μετάνοια είναι η δυναμική μετάβαση από την παρά φύση κατάσταση των παθών και της αμαρτίας στην περιοχή της αρετής και του κατά φύση, είναι η τελεία αποστροφή της αμαρτίας και η πορεία επιστροφής στον Θεό.

         Την αλήθεια αυτή επισημαίνει κατ΄ επανάληψη ο σήμερα εορταζόμενος  Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. «Μετάνοια, λέγει, εστί το μισήσαι την αμαρτίαν και αγαπήσαι την αρετήν και εκκλίναι από του κακού και ποιήσαι το αγαθόν». Από τον ορισμό αυτό φαίνεται σαφώς ότι ο Ιερός πατήρ δεν μπορεί να δει την μετάνοια ως τυπική και μηχανική αλλαγή, αφού την προσδιορίζει η οντολογική ανακαίνιση του ανθρώπου. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, το γεγονός της μετανοίας δεν είναι δυνατό να αντικειμενοποιείται στις διαστάσεις μιας απρόσωπης συνταγής ή τακτικής, αλλά παραμένει πάντοτε ενδεχόμενο προσωπικής αποκαλύψεως. «Ο μετανοών άνθρωπος εκ ψυχής τη μεν αγαθή προθέσει και τω της αμαρτίας εκστήναι φθάνει προς τον Θεόν» (Ομιλία 3η P.G. 151, 44Β).

              Θέλοντας ο Θεόσοφος Πατήρ να προσδιορίσει όλα τα στάδια της μετανοίας, λέγει χαρακτηριστικά τα εξής: «Τη γαρ επιγνώσει των οικείων αμαρτημάτων έπεται η οικεία κατάγνωσις• ταύτη δε η επί τοις αμαρτήμασι λύπη, ην ο Παύλος κατά Θεόν προσηγόρευσε. Τη δε κατά Θεόν λύπη ταύτη πέφυκεν ακολουθείν η μετά συντετριμμένης καρδίας προς τον Θεόν εξαγόρευσις τε και δέησις, και η υπόσχεσις της εις το έξης των κακών αποχής και τούτο έστιν η μετάνοια».

     Η μετάνοια ως νέα κατάστασης στη ζωή του ανθρώπου, συνοδεύεται από ορισμένες συνέπειες που η βιβλική και πατερική γλώσσα τις ονομάζει «καρπούς μετανοίας». Ως πρώτον καρπό μετανοίας ο ιερός πατήρ προβάλλει την εξομολόγηση, αφού με αυτή κερδίζεται η θεραπεία και η κάθαρση της ψυχής του πιστού και εγκαινιάζεται η καινούργια ζωή: «Η των αμαρτιών ουν εξομολόγησις αρχή εστι της καλλιέργειας ταύτης, ταυτόν ο ειπείν της μετανοίας και της ετοιμασίας του δέξασθαί τινα εν εαυτώ τον σωτήριον σπόρον, τον λόγον του Θεού» (Σοφοκλέους Οικονόμου, Ομιλία ΝΣΤ’, σελ. 201-202).

      Η εξομολόγηση όμως δεν είναι ο μόνος καρπός της μετανοίας. Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος καλώντας με το κήρυγμα του τους ανθρώπους σε μετάνοια, εκτός από την εξομολόγηση τους παρακινούσε σε ελεημοσύνη, δικαιοσύνη, μετριοφροσύνη, αγάπη και αλήθεια, που είναι γνωρίσματα της ανακαινιστικής δυνάμεως της αληθείας.

    Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στην 23η ομιλία του τονίζει ότι (Ομιλία 23, P.G. 151,364 BC) «ο άνθρωπος που ζει αληθινά την μετάνοια δεν ξαναγυρίζει στις πρώτες αμαρτίες, ούτε προσκολλάται σε πρόσωπα και πράγματα της φθοράς, ούτε προσχωρεί στις αμφίβολες ηδονές, αλλά καταφρονεί τα παρόντα, προσβλέπει στα μέλλοντα, αγωνίζεται κατά των παθών, επιδιώκει τις αρετές, αγρυπνεί στην προσευχή, απέχει από άδικα κέρδη, είναι επιεικής σε όσους πταίουν εναντίον του, εύσπλαχνος σε αυτούς που τον προκαλούν και έτοιμος να βοηθήσει με λόγους, με έργα και με θυσίες ακόμη αυτούς που έχουν την ανάγκη του». (Ομιλία 23, P.G. 151,364 BC)  Και όταν προτρέπει  τους χριστιανούς να αποκτήσουν έργα μετανοίας, υπογραμμίζει κυρίως το ταπεινό φρόνημα, την κατάνυξη και το πνευματικό πένθος. Ανακεφαλαιώνοντας όλα τα γνωρίσματα του χριστιανού εκείνου που ζει την μετάνοια, λέει ότι είναι γαλήνιος και ήρεμος, γεμάτος έλεος και συμπάθεια προς τους άλλους, ποθεί τη δικαιοσύνη, επιζητεί την καθαρότητα, έχει ειρήνη αλλά και φέρνει την ειρήνη, υπομένει καρτερικά τους πόνους και τις ταλαιπωρίες και νιώθει χαρά και ευχαρίστηση στους διωγμούς, τις ύβρεις, τις συκοφαντίες, τις απώλειες και όσα άλλα πάσχει για την αλήθεια και την δικαιοσύνη (Ομιλία 31, P.G. 151, 392C, Φυσικά Θεολογικά).

Η απόσταση αποστασίας  -  αμαρτίας δεν είναι μακρινή μεταξύ τους. Υπάρχει όμως.

Η εγγύτητα της μετανοίας με την επιστροφή είναι τόσο κοντινή  έως δυσδιάκριτη! Διότι ο πραγματικά μετανοιωμένος άνθρωπος έλκει αστραπιαία την χάρη του Θεού στην αναγέννηση του εν Χριστώ!!! 

    Θεοφιλέστατε άγιε Ολύμπου κ.κ. Κύριλλε

       Σεβαστοί πατέρες, αγαπητοί αδελφοί!

        Τὰ πόσα σκοτάδια έχουμε μέσα μας κανένας δεν μπορεί να μας το πει καὶ κανένας ἥλιος δεν μπορεί να τὰ φωτίσει. Μα τὸ φώς που ζητούμε, θα έρθει μονάχα με τη συντριβή, τὸ γονάτισμα, τὸ κομποσκοίνι, τη μετάνοια, τὴν εγκράτεια, τη νοερά προσευχή καὶ με τὴν ασταμάτητη τραγική κραυγή τοῦ αγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμά: «Κύριε, φώτισόν μου τὸ σκότος! Φώτισόν μου τὸ σκότος!» 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΙΑΔΥΚΤΙΟ

- ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ «ΜΕΤΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ: ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΘΕΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ» Αρχιμ. Νεκταρίου  Αντωνόπουλου

- ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ .Αθανασίου Φραγκοπούλου. εκδόσεις Σωτήρ