Ἐπιθυμῶ νά εὐχαριστήσω τήν Αὐτοῦ Θειοτάτη Παναγιότητα, τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ. κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟ, καί τά μέλη τῆς ὀργανωτικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ ἁγιολογικοῦ τούτου Συνεδρίου, γιά τήν τιμητική πρόσκληση τῆς ἐλαχιστότητάς μου. Τό θέμα, τό ὁποῖο ἔχω τήν τιμή νά εἰσηγηθῶ, ἀναφέρεται στήν ὑμνογραφία τῶν τοπικῶν Ἁγίων τῆς Σμύρνης καί τιτλοφορεῖται "Ἅγιοι τῆς Σμύρνης ὑμνολογούμενοι". Ὁ τίτλος εἶναι διαφορετικός ἀπό αὐτόν πού ἀναφέρεται στό πρόγραμμα τοῦ Συνεδρίου καί ἡ διαφοροποίηση ἔχει ὡς αἰτία τόν μεγάλο ἀριθμό τῶν Ἁγίων Σμύρνης καί Ἰωνίας, τόν ὄγκο τοῦ ὑπάρχοντος ὑμνολογικοῦ ὑλικοῦ καί τό περιορισμένο τοῦ χρόνου πού εἶχα στήν διάθεση μου.
Σέ ἕνα πρόχειρο κατάλογο πού ἔλαβα ἀπό τόν Παν/τατο Ἀρχιμανδρίτη Κύριλλο Συκῆ ἀναγράφονται τά ὀνόματα 58 Ἁγίων Σμύρνης καί Ἰωνίας, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 35 συγκαταλέγονται στούς τοπικούς Ἁγίους τῆς Σμύρνης. Σ᾿ αὐτούς θά ἤθελα νά προσθέσω τόν Ἅγιο Μακάριο Κορίνθου τόν Νοταρᾶ, τόν Διδάσκαλο τοῦ Γένους Ὅσιο Γεράσιμο τόν Βυζάντιο, τόν Ὅσιο Νικόδημο τόν Ἅγιορείτη, τόν Ὅσιο Ἀθανάσιο τόν Πάριο, οἱ ὁποῖοι παρέμειναν γιά μεγάλο χρονικό διάστημα στήν πόλη καί συνέδεσαν τόν ὄνομά τους μέ αὐτήν. Συστηματική ἔρευνα θά ἀναδείξει περισσοτέρους. Τίθεται τό ἐρώτημα τῶν κριτηρίων πού πρέπει νά ληφθοῦν ὑπ᾿ ὄψιν γιά τήν διαμόρφωση ἑνός πλήρους καταλόγου. Ἐπί παραδείγματι ἡ ἁπλή διέλευση ἑνός Ἁγίου ἀπό κάποια περιοχή εἶναι κριτήριο γιά νά ἀναγραφεῖ τό ὄνομα του στίς δέλτους τῆς τοπικῆς ἁγιολογίας καί νά τιμηθεῖ ὡς Ἅγιος τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας; Βέβαια σέ δημοσιευομένους καταλόγους τοπικῶν Ἁγίων παρατηρεῖται συχνά τό φαινόμενο. Ἄν καί ὁ ζῆλος ὡς ἱερός εἶναι σεβαστός, νομίζουμε ὅτι τοῦτο πρέπει νά ἀποφεύγεται.
Στόν κατάλογο τῶν Ἁγίων τῆς Σμύρνης ἀναγράφονται ὀνόματα Ἐπισκόπων, Ἱερομαρτύρων, Μαρτύρων καί Νεομαρτύρων. Οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν δέν μνημονεύονται στό ἐν χρήσει λειτουργικό Μηνολόγιο, πού ἀναγινώσκουμε στούς Ναούς μας. Ἐπίσης οἱ περισσότεροι ἀπ᾿ αὐτούς στεροῦνται ἰδιαίτερης Ἀκολουθίας καί δέν τιμήθηκαν ἰδιαίτερα ἀπό τούς πιστούς, ἐξαιτίας ἴσως καί τῶν ἱστορικῶν συγκυριῶν. Ἐκ τῶν ἀναγραφομένων στόν κατάλογο Νεομαρτύρων μόνο τέσσερεις ἐξ αὐτῶν τιμήθηκαν μέ ἰδιαίτερη Ἀκολουθία καί αὐτό ἐξαιτίας τῆς σχέσεως τους μέ τό Ἅγιο Ὄρος Ἐλάχιστοι ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνοι τῶν ὁποίων ἡ τιμή ξεπέρασε τά τοπικά ὅρια. Σέ αὐτούς θά ἀναφερθοῦμε στήν εἰσήγηση μας καί οἱ ὁποῖοι εἶναι οἱ παρακάτω:
Ἅγιος Βουκόλος Ἐπίσκοπος Σμύρνης.
Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Βουκόλου ὑπάρχει στά ἐν χρήσει Μηναῖα (6η Φεβρουαρίου, ἡμέρα κατά τήν ὁποία τελεῖται ἡ μνήμη του). Ἀποτελεῖται ἀπὸ τρία Στιχηρά Ἑσπέρια, τὸν Κανόνα σέ ἦχο πλ. βʹ, ποίημα Ἰωσήφ τοῦ Ὑμνογράφου, μὲ ἀκροστιχίδα, "Τό Βουκόλου μέγιστον ὑμνήσω κλέος. Ἰωσήφ", τὸ Μεσώδιο Κάθισμα, τό Μηνολόγιο, τό Συναξάριο καί ἕνα Ἐξαποστειλάριο. Ἡ Ἀκολουθία ἔχει γενικό περιεχόμενο, τονίζει ἰδιαίτερα τήν προσφορά τοῦ Ἁγίου στήν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου, στήν ἀντιμετώπιση τῶν αἱρέσεων, ἰδιαίτερα τῆς αἱρετικῆς κακοδοξίας τοῦ Μαρκίωνος, ἐξυμνεῖ τίς ἀρετές του καί τόν χαρακτηρίζει ὡς θαυματουργό Ἱεράρχη, μᾶλλον ἀπὸ τὸ γεγονός ὅτι στόν τάφο του φύτρωσε φυτό, τό ὁποῖο παρεῖχε ἰάματα στούς προσερχομένους.
Ἔντυπος Ἀκολουθία του, γιά τίς λειτουργικές ἀνάγκες τίς τοπικῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία πανηγύριζε τήν μνήμη του στόν ἐπ᾿ ὀνόματί του Ναό, ἐκδόθηκε στήν Σμύρνη ἀπό τό Τυπογραφεῖο τῆς Ἀμαλθείας τὸ ἔτος 1886, στό ἴδιο τεῦχος μέ τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Πολυκάρπου[1].
Ἅγιος Ἱερομάρτυς Πολύκαρπος, Ἐπίσκοπος Σμύρνης.
Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Πολυκάρπου ὑπάρχει στὰ ἐν χρήσει Μηναῖα (23 Φεβρουαρίου, ἡ ὁποῖα, ὅπως καί τοῦ Ἁγίου Βουκόλου, ἀποτελεῖται ἀπὸ τρία Στιχηρά Ἑσπέρια, τὸν Κανόνα σέ ἦχο βʹ, ποίημα Θεοφάνους τοῦ Γραπτοῦ, μὲ ἀκροστιχίδα, "Τὸν θεῖον Πολύκαρπον ἐν ᾄσμασιν εὐφημήσω", τὸ Μεσώδιο Κάθισμα, τό Μηνολόγιο, τό Συναξάριο καί ἕνα Ἐξαποστειλάριο. Καί αὐτή εἶναι γενικοῦ περιεχομένου, ἐλάχιστα, ἐξαιρέσει τοῦ τρόπου τοῦ μαρτυρίου, ἀναφέρεται σέ βιογραφικά του στοιχεῖα, καί ἐπαναλαμβάνει μέ ἔμφαση τήν προσφορά του στό κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου.
Ἀπό τούς παλαιούς Ὑμνογράφους Κανόνα στόν Ἅγιο Πολύκαρπο συνέταξε ὁ Πατριάρχης Γερμανός σέ ἦχο γʹ, χωρίς ἀκροστιχίδα, ὁ ὁποῖος ἐκδόθηκε στόν ἔκτο τόμο τῆς σειρᾶς "Analecta Hymnica Graeca"[2] ἀπό τόν Εὐτύχιο Τωμαδάκη. Ὁ Κανόνας περιέχει καί τήν βʹ ᾠδή καί δέν παραδίδει βιογραφικά στοιχεῖα περισσότερα ἀπό τά ἤδη γνωστά. Ἡ μόνη διαφοροποίηση ἀπό τήν γνωστή συναξαριακή παράδοση παραδίδεται ἀπό τό γʹ τροπάριο τῆς θʹ ᾠδῆς, τό ὁποῖο ἐξυμνεῖ ἐσφαλμένα τόν Ἱερομάρτυρα ὡς μαθητή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου.
Ἡ πρώτη πλήρης Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Πολυκάρπου ἐκδίδεται στήν Σμύρνη ἀπὸ τὸ Τυπογραφεῖο τῆς Ἀμαλθείας τό ἔτος 1886, στό ἴδιο τεῦχος μέ τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Βουκόλου[3].
Τό ἔτος 1878 ἐκδίδεται στήν Πάτρα ἀπό τό Τυπογραφεῖο "Ἀ. Σ. Ἀγαπητοῦ" πλήρης Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου[4], ποίημα Ἀνδρέου Παλαμᾶ, Μεσολογγιέως, ὁ ὁποῖος τήν συνέταξε, ὅπως ἀναφέρει ὁ ἴδιος στόν πρόλογο ἀπό εὐγνωμοσύνη γιά τήν θεραπεία πού τοῦ προσέφερε ὁ Ἅγιος, ὅταν προσκύνησε τό λείψανο τῆς χειρός του, πού φυλασσόταν στήν Ἱερά Μονή Κοτίσης-Ἀμπελακιωτίσσης Ναυπάκτου. Ὁ Παλαμᾶς συμπληρώνει τήν ὑπάρχουσα στὰ ἐν χρήσει Μηναῖα ἐλλιπή Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου προσθέτοντας τά Δοξαστικά (Ἑσπερίων, Ἀποστίχων, Αἴνων), τά Ἰδιόμελα τῆς Λιτῆς, τά Στιχηρά τῶν Ἀποστίχων, τό Ἀπολυτίκιον, τά Καθίσματα, τό Ἰδιόμελον μετά τόν Νʹ ψαλμό καί τά Προσόμοια τῶν Αἴνων. Πρόκειται γιά μέτριας ποιότητας ὑμνογραφήματα τά ὁποῖα ἐξυπηρέτησαν τήν λειτουργική ἀνάγκη τῆς ὑπάρξεως ἰδιαιτέρας φυλλάδας γιά νά πανηγυρίζεται ἡ μνήμη του στήν ὡς ἄνω ἱερά Μονή. Ἡ Ἀκολουθία τοῦ Παλαμᾶ γνώρισε καί μεταγενέστερες ἐκδόσεις (1902[5] καί 1920[6]).
Ἀκολουθία συμπληρωματική τῆς ὑπάρχουσας στό Μηναῖο τοῦ Φεβρουαρίου στόν Ἅγιο Πολύκαρπο συνέταξε καί ὁ Μητροπολίτης Ξάνθης Πολύκαρπος[7].
Τό 1965 ἐκδόθηκε γιά τίς λειτουργικές ἀνάγκες τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Πολυκάρπου Βοτανικοῦ "Ἀκολουθία ἑορτάσιμος καί πανηγυρική τοῦ ἐν ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Πολυκάρπου, Ἐπισκόπου Σμύρνης τοῦ Θαυματουργοῦ"[8], ἐπιμελείᾳ τοῦ Καθηγητοῦ Θεοχάρους Ἰ. Μπέγκου. Ὁ κορμός τῆς Ἀκολουθίας περιλαμβάνει τήν ὑπάρχουσα στό Μηναῖο τοῦ Φεβρουαρίου ἐλλιπή, ἡ ὁποία συμπληρώνεται μέ Τροπάρια ἀπό τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἀνδρέου Παλαμᾶ καί τοῦ Ξάνθης Πολυκάρπου (βʹ τριάδα τῶν Ἑσπερίων Στιχηρῶν, βʹ Δοξαστικό τῶν Ἑσπερίων καί ἕνα ἐπιπλέον Ἀπολυτίκιο). Στήν Ἀκολουθία προστίθεται καί Παρακλητικός Κανόνας[9] στό μέτρο τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνα πρός τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, ἀγνώστου Ποιητοῦ.
Νέα συμπληρωματική Ἀκολουθία τῆς ὑπάρχουσας στά Μηναῖα ἐλλιποῦς, ἑορτάσιμη καί πανηγυρική, συνέταξε ὁ δόκιμος κάλαμος τοῦ Ὑμνογράφου Μοναχοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου[10]. Ἡ Ἀκολουθία αὐτή περιλαμβάνει τά Δοξαστικά (Ἑσπερίων, Ἀποστίχων, Αἴνων), τά Ἰδιόμελα τῆς Λιτῆς, τά Στιχηρά τῶν Ἀποστίχων, δύο Ἀπολυτίκια, τά Καθίσματα, τό Ἰδιόμελον μετά τόν Νʹ ψαλμό καί τά Προσόμοια τῶν Αἴνων καί ἐκδόθηκε ἀπό τόν Μητροπολίτη πρώην Σισανίου καί Σιατίστης Πολύκαρπο Λιώση τό ἔτος 1984 στήν Ἀθήνα. Χαρακτηρίζεται ἀπό πρωτοτυπία, ἀρτιότητα μέτρου καί περιεχομένου καί ἀξιοποιεῖ ὅλα τά γνωστά στοιχεῖα τῆς ζωῆς καί τοῦ μαρτυρίου τοῦ Ἁγίου. Στήν ἐν λόγῳ ἔκδοση ὁ ἐκδότης προσέθεσε σέ ἰδιαίτερο κεφάλαιο καί σειρά δικῶν του ὑμνογραφημάτων[11] (Ἀπολυτίκιο, Μεγαλυνάριο, Προσόμοια καί Ἰδιόμελα), τά ὁποῖα κατά τό μεγαλύτερο μέρος τους εἶναι δάνεια ἀπό Ἀκολουθίες ἄλλων Ἁγίων μέ μόνη διαφορά τήν ἀλλαγή τοῦ ὀνόματος.
Ἅγιος Εἰρηναῖος, Ἐπίσκοπος Λουγδούνου.
Ὁ Ἅγιος Εἰρηναῖος, ἄν καί γεννήθηκε στήν Ἀνατολή, πιθανῶς στήν Σμύρνη περί τό 140 μ.Χ., δέν τιμήθηκε ἰδιαίτερα ἀπό τήν Ἀνατολική Ἐκκλησία. Εἶναι χαρακτηριστικό ὄτι τό ἰσχυρό σέ ἐννοιολογικό περιεχόμενο ὄνομά του ἦταν ἀσυνήθιστο ὡς μοναχικό ὄνομα μέχρι τά μισά τοῦ 19 αἰῶνα, ὅπως συνάγεται ἀπό τούς Ἐπισκοπικούς καταλόγους καί τά Μοναχολόγια. Ἡ ὀνοματοδοσία πρός τιμήν του δημιούργησε καί τήν ἀνάγκη συντάξεως Ἀκολουθίας γιά νά πανηγυρίζεται ἡ μνήμη του.
Τήν Ἀκολουθία συνέταξε ὁ δόκιμος Ὑμνογράφος Μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης[12] καί ἐκδόθηκε ἀπό τόν Ἀρχιμ. Εἰρηναῖο Κουτσογιάννη στό πόνημα του "Ἅγιος Εἰρηναῖος, Ἐπίσκοπος Λουγδούνου" στή Ναύπακτο τό 1986. Ἡ Ἀκολουθία, ἡ ὁποία συμψάλλεται μέ τήν Ἀκολουθία τῆς Κοιμήσεως τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἐπειδή τήν 23η ἀποδίδεται ἡ Ἑορτή, περιλαμβάνει τά Τροπάρια τοῦ Μεγάλου Ἑσπερινοῦ, τῆς Λιτῆς καί τοῦ Ὄρθρου. Ἀξιοποιεῖ ὅλα τά γνωστά βιογραφικά στοιχεῖα καί, ἐπαρκῶς, τήν θεολογία τοῦ Ἁγίου Πατρός καί χαρακτηρίζεται ἀπό ἀρτιότητα ποιητικοῦ μέτρου, νοημάτων καί περιεχομένου.
Ἅγιος Πιόνιος, Πρεσβύτερος Σμύρνης.
Τὸ ἐν χρήσει Μηναῖο τοῦ Μαρτίου σημειώνει τήν Μνήμη τοῦ Ἁγίου Πιονίου στίς 11 (τά χειρόγραφα σημειώνουν τήν μνήμη σέ διαφορετικές ἡμερομηνίες 12, 14, 15, 20 Μαρτίου καί μία φορά τήν 1η Φεβρουαρίου)[13] καί περιέχει τούς στίχους τοῦ Μηνολογίου καί τό Συναξάριο. Ἀκολουθία του σώζεται σέ τρεῖς Κώδικες τοῦ Βατικανοῦ, δύο τῆς Κρυπτοφέρης, δύο τῆς Λαύρας καί ἕνα τοῦ Βατοπαιδίου. Ἀπό τούς Κώδικες τοῦ Βατικανοῦ καί τῆς Κρυπτοφέρης έξέδωσε τόν Κανόνα ὁ Εὐτύχιος Τωμαδάκης στόν ἕβδομο τόμο τῆς σειρᾶς "Analecta Hymnica Graeca"[14]. Ὁ Κανόνας εἶναι σέ ἦχο πλ. δʹ, χωρίς ἀκροστιχίδα καί φέρεται στούς τρεῖς ἀπό τούς πέντε Κώδικε ὡς ποίημα Γερμανοῦ. Ὁ Κανόνας δέν παρέχει περισσότερες πληροφορίες ἀπό τίς ἤδη γνωστές, ὅσον ἀφορᾶ τήν ζωή καί τό μαρτύριο του, ἐνῶ σέ αὐτόν ὁ Ἅγιος ἐξυμνεῖται ἐσφαλμένα ὡς Ἱεράρχης
Στούς Κώδικες τῆς Λαύρας ὁ Κανόνας εἶναι σέ ἦχο βʹ μέ ἀκροστιχίδα "Τιμῶ σε, Μάρτυς, ἐν λόγοις ἐφυμνίοις. Ἰωσήφ", ποίημα Ἰωσήφ τοῦ Ὑμνογράφου (Δ 25) ἐνῶ ὁ Βατοπαιδινός περιέχει κανόνα ποίημα Θεοφάνους τοῦ Γραπτοῦ σέ ἦχο πλ. δʹ μέ ἀκροστιχίδα "Ὡς Μάρτυρα στέφω σε ταῖς ᾠδαῖς μάκαρ"[15].
Ἁγία Φωτεινή ἡ Σαμαρείτις
Τὸ ἐν χρήσει Μηναῖο τοῦ Φεβρουαρίου σημειώνει τήν Μνήμη τῆς Ἱσαποστόλου Φωτεινῆς, τῶν ἀδελφῶν καί τῶν τέκνων της, στίς 26 καί δέν παραθέτει περισσότερα ἀπό τούς στίχους τοῦ Μηνολογίου καί τό Συναξάριο. Ἡ λειτουργική τιμή της κατά τήν Κυριακή τῆς Σαμαρείτιδος πιθανόν δέν εὐνόησε τόν πανηγυρικό ἑορτασμό τῆς μνήμης της κατά τήν παραπάνω ἡμερομηνία.
Ἀκολουθία στήν Ἁγία Φωτεινή συνέταξε ὁ Ἱερεύς καί εἰκονογράφος Ἐμμανουήλ Τζάνε Μπουνιαλῆς ἡ ὁποία ἐκδόθηκε στήν Βενετία τό ἔτος 1571[16] καί ἀνατυπώθηκε στην Κωνσταντινούπολη τό 1819 ἀπό τόν Πατριάρχη Γρηγόριο τόν Εʹ.
Ἀκολουθία στήν Ἁγία συνέταξε καί ὁ Ἱεροδιάκονος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Σμύρνης Νεόφυτος, ἡ ὁποία ἐκδόθηκε, "ἐπιδιορθωθεῖσα" ἀπό τόν Πρωτοσύγκελλο τοῦ Μητροπολίτου Σμύρνης Προκοπίου Γρηγόριο (ἄγνωστο ποῦ)[17] καί ἐπανεκδόθηκε στήν Ἀθήνα, τό 1906[18]. Πρόκειται γιά μέτριας ποιότητας ὑμνογραφικές συνθέσεις, οἱ ὁποῖες προσπαθοῦν νά ἀξιοποιήσουν τίς γνωστές συναξαριακές πηγές, ἐνῶ ἔκδηλη εἶναι ἡ ἀδυναμία τοῦ συνθέτου νά ἀκολουθήσει μέ ἀκρίβεια τά παραδοσιακά μέτρα. Ἀρκετά Τροπάρια ἀποτελοῦν δάνεια ἀπό γνωστές Ἀκολουθίες Μαρτύρων γυναικῶν. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι στήν Ἀκολουθία δέν ὑπάρχει καμμιά ἀναφορά στήν προφορική παράδοση ὅτι ἡ Ἁγία ἐπισκέφτηκε τήν Σμύρνη. Ἡ Ἀκολουθία ἐπανεκδόθηκε ἀπό τόν Ἀρχιμ. Μάξιμο Κάππα στήν Ἀθήνα τό 2001 χωρίς ἀναφορά στόν συνθέτη καί τήν πρώτη ἔκδοση[19].
Δύο Ἀκολουθίες στήν Ἁγία συνέταξε ὁ κάλαμος τοῦ Ὑμνογράφου Μοναχοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου. Ἡ πρώτη ἐκδόθηκε στό Ἡράκλειο τῆς Κρήτης ἀπό τόν ἀοίδιμο Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης κυρό Τιμόθεο[20] (χωρίς χρονολογική ἔνδειξη) καί ἡ δεύτερη ἀπό τόν Ἀρχιμ. Δαμιανό Μαυρίδη[21]. Στή δεύτερη ἔκδοση συνεκδίδονται ὁ Παρακλητικός Κανόνας, οἱ Χαιρετισμοί καί τά Ἐγκώμια τῆς Ἁγίας, ποιήματα τοῦ Μοναχοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου[22]. Οἱ ἐν λόγῳ δύο Ἀκολουθίες χαρακτηρίζονται ἀπό πληρότητα περιεχομένου, περιέχουν βαθύτατες θεολογικές ἀναφορές καί ἀξιοποιοῦν τά γνωστά συναξαριακά δεδομένα τοῦ βίου καί τοῦ μαρτυρίου τῆς Ἁγίας καί τῶν συμμαρτύρων της, ἐνῶ δίδεται ἰδιαίτερη ἔμφαση στήν συνάντηση καί συνομλία της μέ τόν Κύριο.
Παρακλητικό Κανόνα στήν Ἁγία συνέταξε καί ὁ Ὑμνογράφος Ἱερομόναχος Ἀθανάσιος Σιμωνοπετρίτης, ὁ ὁποῖος ἐκδόθηκε ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Τιμόθεο[23] καί τόν Ἀρχιμ. Μάξιμο Κάππα[24] στίς προαναφερθεῖσες ἐκδόσεις.
Παρακλητικό Κανόνα καί Εἰκοσιτέσσαρες Οἴκους (Χαιρετισμούς) συνέταξε ἐπίσης ὁ ὁμιλῶν, οἱ ὁποῖοι ἐκδόθηκαν ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης Τιμόθεο στό Ἡράκλειο τῆς Κρήτης τό 2005[25].
Παρά τήν ἀναγκαστική ἐπιγραμματικότητα καί ἐπιλεκτικότητά της, ἡ ἀναφορά μας στούς ὑμνολογουμένους Ἁγίους τῆς Σμύρνης εἶναι ἐνδεικτική τοῦ ἱστορικοῦ βάθους καί τῆς ἁγιολογικῆς ταυτότητας τῆς πόλεως. Πράγματι, ἀπό μέν ἱστορική ἄποψη τά ὑμνολογούμενα πρόσωπα δείχνουν τήν σύνδεση τῆς τοπικῆς κοινότητας μέ τήν βιβλική ἐμπειρία, καί μέ τά πρῶτα βήματα τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, τῆς Ἐκκλησίας, στόν χῶρο καί τόν χρόνο. Ἀπό δέ ἁγιολογική ἄποψη, τά πρόσωπα αὐτά ἐνσαρκώνουν, ἐφόσον ἡ χριστιανική ἁγιότητα δέν εἶναι ἀφηρημένο μέγεθος, ἀλλά πάντοτε ἐπώνυμο, τούς πλέον δοκιμασμένους δρόμους καί τίς ἐκδοχές τῆς ἐν Χριστῷ τελείωσεως. Κάποιοι ἀπό αὐτούς ἀξιώθηκαν νά λάβουν τόν στέφανο τοῦ μαρτυρίου συσταυρούμενοι μέ τόν ἀρχιμάρτυρα καί πρωτομάρτυρα Κύριο. Ἄλλοι ἐκφράζουν τήν ὁσιακή ἁγιότητα τῆς ἰσόβιας ἄσκησης καί αὐταπάρνησης, ἄλλοι τόν δρόμο τῆς ἱεραποστολῆς καί χριστιανικῆς μαρτυρίας, καί ἄλλοι τήν ἁγιότητα τῆς ποιμαντικῆς διακονίας καί τῆς ἱεραρχικῆς εὐθύνης.
[1] Ἀσματική Ἀκολουθία τῶν ἐν Ἁγίοις Πατέρων ἡμῶν Βουκόλου καί Πολυκάρπου Ἐπισκόπων Σμύρνης. Σμύρνῃ. Τυπογραφεῖον τῆς Ἀμαλθείας. 1886.
[2] Analecta Hymnica Graeca", VI, Canones Febrouarii, Roma 1974, σελ. 364-374.
[3] Ἀσματική ἀκολουθία τῶν ἐν ἁγίοις πατέρων ἡμῶν Βουκόλου καί Πολυκάρπου ἐπισκόπων Σμύρνης. Σμύρνῃ. Τυπογραφεῖον τπης Ἀμαλθείας. 1886.
[4] Ἀκολουθία καί βίος τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Πολυκάρπου Ἀρχιεπισκόπου Σμύρνης ψαλλομένη κατά τήν κγʹ Φεβρουαρίου. Πόνημα Α. Ε, Παλαμᾶ Μεσολογγιέως. Ἐν Πάτραις ἐκ τοῦ τυπογραφείου Α. Σ. Ἀγαπητοῦ (ὁδός Μαιζῶνος). 1878.
[5] Ἰωάννου Δ. Καλλιαμβάκου. Ἱστορία τῆς ἱερᾶς Μονῆς Κοζίτζης ἡ "Κοίμησις τῆς Θεοτόκου" τῆς Ἀμπελακιωτίσσης ἐν ᾗ ὑπάρχει καί ἡ αἰδέσιμος χείρ τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Πολυκάρπου Ἐπισκόπου Σμύρνης οὕτινος παρατίθεται ἡ Ἀκολουθία μετ᾿ ἐκτενοῦς βιογραφίας. Ἐν Ἀθήναις, ἐκ τοῦ τυπογραφείου τῶν καταστημάτων "Ἀνέστη Κωνσταντινίδου". 1902. ( Ἡ Ἀκολουθία στίς σελ. 86-104).
[6] Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Πολυκάρπου. Συντεθεῖσα ὑπό τοῦ ἐλαχίστου ἐν ἱερεῦσι Γεωργίου Α. Βουτέρη, ἐφημερίου τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ Ὁσίου Μελετίου. 1920.
[7] Βλ. Ἀκολουθία ἑορτάσιμος καί πανηγυρική τοῦ ἐν Ἁγίοις Πατρός ἡμῶν Πολυκάρπου Ἐπισκόπου Σμύρνης τοῦ θαυματουργοῦ. Ἐπιμέλεια Θεοχάρους Ι. Μπέγκου Καθηγητοῦ. Ἀθῆναι 1965.
[8] Ὅ. π., σελ. 7-39.
[9] Ὅ. π., σελ. 55-63.
[10] Ἱερά Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου καί ἐνδόξου Ἱερομάρτυρος καί ἀποστολικοῦ Πατρός Πολυκάρπου Ἐπισκόπου Σμύρνης. Ἐπιμέλεια ἐκδόσεως τοῦ Μητροπολίτου πρώην Σισανίου καί Σιατίστης Πολυκάρπου Λιώση. Ἀθῆναι 1984.
[11] ὅ. π., σελ. 35-40.
[12] Ἀρχιμ. Εἰρηναίου, Ἅγιος Εἰρηναῖος, Ἐπίσκοπος Λουγδούνου, Ἐκδόσεις ἱερᾶς Μονῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Ναύπακτος 1986. Σελ. 93-122.
[13] Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, Μητροπολίτου Λεοντοπόλεως, Ἁγιολόγιον, Ἔκδοσις τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (ἄνευ χρονολογίας ἐκδόσεως), σελ. 394.
[14] Analecta Hymnica Graeca", VI, Canones Martii, Roma 1971, σελ. 178-186.
[15] Βλ. ὅ. π., σελ, 382-383.
[16] Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος Φωτεινῆς τῆς Σαμαρίτιδος, ᾗ ὥμίλησεν ὁ Χριστός ἐν τῷ φρέατι. Συντεθεῖσα παρά Ἐμμανουήλ Ἱερέως τοῦ Τζάνε λεγομένου Μπουνιαλῆ, τοῦ εἰκονογράφου, καί τυπωθεῖσα ἐκ τῶν ἀναλωμάτων του εὐγενεστάτου κυρίου Νικολάου τοῦ Πουλημένου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων. Con licenza de᾿ superiori. Ἐνετίησιν, αχοαʹ. Παρά Ἀνδρέα τῷ Ἰουλιανῷ.
[17] Δέν μπορέσαμε να βροῦμε ἀντίτυπο τῆς ἐν λόγῳ πρώτης ἐκδόσεως.
[18] Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Φωτεινῆς τῆς Σαμαρείτιδος ψαλλομένη τῇ κστʹ τοῦ Φεβρουαρίου μηνός. Ἐπιδιορθωθεῖσα διά Γρηγορίου Πρωτοσυγκέλλου τοῦ πρώην πανιερωτάτου ἁγίου Σμύρνης κυρίου κυρίου Προκοπίου, ἐγράφη δέ διά Νεοφύτου Ἱεροδιακόνου τῆς αὐτῆς Μητροπόλεως τό πρῶτον τύποις ἐκδοθεῖσα διά δαπάνης τῶν τιμιωτάτων ἀρχόντων τῆς αὐτῆς πολιτείας κυρίων Κουρμούζη, Μπαλτατζῆ καί Περάκη καί μετ᾿ ἐπιμελείας διορθωθεῖσα. Νύν δέ τό δεύτερον ἐκδίδεται δαπάνῃ Δημητρίου Ι. Ζαρίμπα μετά πολλῶν προσθηκῶν. Ἐν Ἀθήναις ἐκ τοῦ τυπογραφείου τῶν καταστημάτων Ἰωάννου Νικολαΐδου 1906.
[19] Ἀρχιμ. Μαξίμου Β. Κάππα. Ἡ Ἁγία Φωτεινή ἡ Σαμαρείτις καί 'Ισαπόστολος. Ἀθῆναι 2001. Σελ. 71-86.
[20] Ἀκολουθία-Παράκλησις καί Βίος τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος καί Ἰσαποστόλου Φωτεινῆς τῆς Σαμαρείτιδος. Ἔκδοσις Ἀδελφότητος "Ἀναγέννησις", Ἡράκλειον Κρήτης. Σελ. 20-51.
[21] Βίος καί Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος καί Ἰσαποστόλου Φωτεινῆς τῆς Σαμαρείτιδος. Ἔκδοσις τῆς Ὀρθοδόξου Ἱεραποστολικῆς καί Ἡσυχαστικῆς Ἀδελφότητος "Ἡ Ἁγία καί Ἱσαπόστολος Φωτεινή ἡ Σαμαρεῖτις". Ἅγιος Παῦλος-Νικήτη Σιθωνίας 1991. Σελ. 83-114.
[22] Ὅ. π., σελ. 115-172.
[23] Ἀκολουθία-Παράκλησις καί Βίος τῆς Ἁγίας Μεγαλομάρτυρος καί Ἰσαποστόλου Φωτεινῆς τῆς Σαμαρείτιδος. Ἔκδοσις Ἀδελφότητος "Ἀναγέννησις", Ἡράκλειον Κρήτης. Σελ. 52-61.
[24] Ἀρχιμ. Μαξίμου Β. Κάππα. Ἡ Ἁγία Φωτεινή ἡ Σαμαρείτις καί 'Ισαπόστολος. Ἀθῆναι 2001. Σελ. 87-94.
[25] Ἱερόν Ἡσυχαστήριον "Ἁγία Φωτεινή ἡ Σαμαρείτις". Ἐκδόσεις "Αναγέννησις". Ἁγία Φωτεινή Ἑλληνοπεράματα, Ἡράκλειον 2005. Σελ. 33-43.
